Մայրական կաթը փոքրիկի համար ամենակատարյալ սնունդն է, որն ամրացնում է նրա իմունիտետը, պաշտպանում զանազան հիվանդություններից: Սակայն մայրիկները, որոնք իրենց փոքրիկին կրծքով են կերակրում, պետք է ուշադիր լինեն իրենց սննդակարգի նկատմամբ: Ոչ ճիշտ սնունդը փոքրիկի մոտ ալերգիայի կամ էլ գազերի առաջացման պատճառ կարող է դառնալ: Ուստի կրծքով կերակրվող երեխա ունեցող մայրիկները պետք է ուշադիր հետևեն, թե փոքրիկի օրգանիզմն ինչպես է արձագանքում մայրիկի սննդակարգում ընդգրկված մթերքներին ու ըստ այդմ էլ համապատասխան շտկումներ անեն սննդացանկում:

Ահա մթերքների ցուցակը, որոնք պետք է բացառել սննդակարգից, եթե փոքրիկի մոտ գազեր են առաջանում.

Կրծքի կաթն ամենաօգտակար բանն է, որ մայրիկը կարող է տալ փոքրիկին: Սակայն ամռան տապին կրծքով կերակրման հետ կապված մի շարք հարցեր են առաջանում:

Նախ, կարծիք կա, որ ամռան շոգից մանկիկի ախորժակը վատանում է:  Բայց իրականում շոգն ավելի շատ ազդում է մեծահասակների, քան թե երեխաների ախորժակի վրա: Այնպես որ, եթե փոքրիկը հրաժարվում է կաթից, փնտրեք պատճառը և

Սնուցման ճիշտ կազմակերպումը ունի կարևոր նշանակություն, այն նպաստում է երեխայի օրգանիզմի ներդաշնակ զարգացմանը, բարձրացնում է նրա իմունա-բիոլոգիական հատկությունները:

Նպատակահարմար կամ լիարժեք կարելի է համարել այն սնուցումը, երբ երեխան ստանում է իրեն անհրաժեշտ բոլոր սննդային բաղադրամասերը` համապատասխան քանակով և ճիշտ հարաբերակցությամբ:

Գիտնականների բազմաթիվ ուսումնասիրությունները և գործնական դիտողությունները ցույց են տվել, որ երեխաները լավ են աճում երբ սնվում են մայրական կաթով, սակայն անհրաժեշտ է նշել, որ վերջին 20 տարվա ընթացքում նկատվել է կրծքով  կերակրման նվազեցման հակում:

 

Ամենաընդունելի տեսակետն այն է, որ կրծքի հասակի երեխաների համար ամենաբարենպաստ սնունդը 

Նորածնի համար իդեալականը մայրական կաթն է: Արհեստական կաթի ընդունելի բաղադրություն ապահովելու համար մասնագետները փորձում են վերարտադրել մայրական կաթի սննդային բաղադրամասերի (սպիտակուցներ, ածխաջրեր, ճարպեր, վիտամիններ)  հարաբերակցությունը:

Կրծքով կերակրման կարճ ժամանակահատվածը նորմալ է, քանի դեռ  երեխան քաշ հավաքելու խնդիր չունի:

Սննդի առումով մայրն ու երեխան պարզապես գործընկերներ են և կարող են հարուստ ու բազմագան  սննդամթերք ուտել։

Երեխայի լիարժեք օրաբաժինը պետք է բավարար լինի իր քանակությամբ և ներառի սննդարար մթերքներ: Այդպիսի մթերքներ են մրգերն ու բանջարեղենը, լոբազգիները, կաթնամթերքները, բրինձ,  հնդկացորենի /գրեչկա/, վարսակի, սպիտակաձավարի /մանի/ թանձր շիլաները` բուսական յուղով և կարագով պատրաստված, միսը, ձուն, ձկնեղեն:

«Նորածին երեխաները ցերեկն ու գիշերը իրարից չեն զանազանում, իրենց կյանքի առաջին շաբաթվա ընթացքում քնում  և արթնանում են, երբ իրենք են ուզում: Փոքրիկներից շատերը քնում են օրը մինչև 20-ժամ, մյուսները` 12-ժամ . այդ շրջանում պետք չէ արթնացնել նրանց»,- ասում է մանկաբույժ Սիրանուշ Պողոսյանը:

 

Փոքրիկի շարժումները դեռ ակամա, ինքնաբերական են, քանի որ ռեֆլեքսային են: Մեջքի վրա պառկած` նա ընդունում է վզի ռեֆլեքսի համար բնորոշ կեցվածք` գլուխը թեքում է, նույն կողմն է ձգտում վերջույթները, իսկ մյուս կողմից ծալում դրանք: Եթե երեխային պառկեցնում են փորիկի վրա, սկզբում նա կողքի է թեքում գլուխը, տոտիկները, թաթիկները, սեղմած բռունցքները ձգում դեպի փորիկը: Երբ նա շտկում է թաթիկներն ու տոտիկները, մատները հեվհարաձև բացվում են: Եթե ծնողները պահեն րան այնպես, որ տոտիկները հպվեն պինդ մակերևույթին, նա կփորձի կոխ տալ ու քայլելու նման շարժումներ անել:

Ճիշտ է, երեխան տեսնում է ծնվելու պահից, կարող է տարբերել առարկաների գույնն ու ձևը, բայց նրա տեսողությունը դեռ կատարյալ չէ: Նա ավելի լավ ընկալում է հակադիր և պարզունակ պատկերները, օրինակ` սպիտակ թղթի վրա քածած սև գիծը, ոչ թե բարդ նկարները: Փոքրիկի ուշադրությունն ինչ-որ բանի վրա սևեռելու

Հաճախ ավելի հեշտ է մի շարք հիվանդություններ կանխարգելել, քան դրանք բուժել: Այդ հիվանդությունների շարքին են պատկանում տուբերկուլյոզը, հեպատիտ Բ-ն, դիֆթերիան, փայտացումը, կապույտ հազը, կարմրուկը, կարմրախտը, խոզուկը և պոլիոմելիտը: Սրանք այն վտանգավոր հիվանդություններն են, որոնք կարող են երեխայի մահվան համ հաշմանդամության պատճառ դառնալ:

Պատվաստումը պաշտպանում է երեխային նշված հիվանդություններից: Պատվաստումների միջոցով հնարավոր է կանխարգելել դրանք, ուստի այդ ինֆեկցիաները կոչվում են կառավարվող:

Պատվաստումը երեխայի մոտ անընկալություն է առաջացնում տվյալ հիվանդության նկատմամբ, եթե անգամ պատվաստված երեխան հիվանդանում է, այն թեթև ընթացք է ունենում:

Ինչպես ներարգանդային կյանքում, այնպես էլ մայրական կաթի միջոցով  նորածնին են փոխանցվում հակամարմիններ, որոնք նրան պաշտպանում են որոշ հիվանդություններից: Սակայն մեծանալու հետ միասին  (6 ամսականից սկսած) երեխան կորցնում է մորից ստացած իմունիտետը, ուստի հիվանդությունների հարուցիչների


Նախկինում ընդունված էր, որ ծննդաբերությունից հետո ծննդատանը նորածինն առանձին սենյակում գտնվի, իսկ մայրը յուրաքանչյուր երկու կամ չորս ժամը մեկ տեսնի նրան` կերակրելու համար: Հայրը, եղբայրները և քույրերը փոքրիկին տեսնում էին միայն ապակու հետևից:

Այսպես էին վարվում` հիգիենայի պահանջներից ելնելով: Վիճակը, բարեբախտաբար, փոխվել է: Մորը երեխայի հետ նույն սենյակում պահելու պրակտիկան Հայաստանում կիրառվում է 1994-ից: Այժմ Հայաստանի բոլոր ծննդատներում երեխան մոտ 24 ժամ գտնվում է նույն սենյակում, եթե չկա խանգարող որևէ լուրջ պատճառ` մոր կամ երեխայի առողջության հետ կապված:

Սովորական, հասուն  մարդն իր կյանքի մեկ երրորդը քնած է: Երեխաներն ավելի շատ են քնում: Նորածիններն էլ հիմնականում քնած են` քունն ընդմիջելով միայն սնվելու համար:

Երեխաների քնի ժամանակացույցը հարաբերական հասկացություն է: Սակայն ըստ մանկաբույժների կարծիքով երեխայի քնի գրաֆիկը մոտավորապես այսպիսին պետք  է լինի.

1 ամսեկան երեխան օրական պետք է քնի 15.5 ժամ, 3 ամսեկանը` 15 ժամ, 6 ամսեկանը` 15.5 ժամ, 9 ամսեկանը` 15 ժամ:

1-1.5 տարեկան երեխաները ցերեկային ժամերին պետք է քնեն 2 անգամ` ամեն անգամ 1.2-2.5 ժամ տևողությամբ, իսկ գիշերվա քնի տևողությունը պետք է լինի 10-11 ժամ:

 

1.5-2 տարեկան երեխաները ցերեկն արդեն 1 անգամ միայն պետք է քնեն` 2.5-3 ժամ տևողությամբ, իսկ գիշերը` 10-11 ժամ:

Փոքրիկները,  սնվելով մայրիկի կաթով, ձեռք են բերում իմունիտետ, որը օգնում է նրանց պայքարել  վիրուսների  դեմ: Սակայն, այնուամենայնիվ, որոշ վարակներն անխուսափելի են:

Հղիության ողջ ընթացքում երեխան մոր հետ կապված է պորտալարով: Դրանով երեխան ստանում է թթվածին և սննդանյութեր:  Մանկիկի ծնվելուց հետո պորտալարի մնացորդն աստիճանաբար չորանում է և մի քանի շաբաթ անց ընկնում է: Դրա տեղում առաջանում է բաց վերք, որը 10-14 օրից փակվում է և վերջնականապես լավանում փոքրիկի կյանքի առաջին ամսի ավարտին:

Որպեսզի պորտի վերքը շուտ և առանց բարդությունների լավանա, հարկավոր է հետևել մի քանի կանոնների.

  • Պորտի վերքը չպետք  է պատճառ դառնա, որ հրաժարվեք երեխային լողացնելուց:  Մանկիկի կյանքի առաջին իսկ օրերից լողացնելն անհրաժեշտություն է: Լոգանքը ցանկալի չէ միայն այն օրը, երբ ընկնում է պորտալարի մնացորդը:  Իսկ հաջորդ օրը երեխային կարելի է  նորից լողացնել:  Երեխայի խնամքի համար մարգանցովկայի լուծույթ օգտագործել խորհուրդ չի տրվում, քանի որ դրա կիրառությունից երեխայի նուրբ մաշկը կարող է չորանալ, անգամ այրվածքներ ստանալ:
  •  

Երեխայի համար օդային լոգանք կազմակերպեք: Ամեն երեխա յուրովի է արձագանքում ջերմաստիճանի փոփոխությանը, ուստի օդային լոգանքի ժամանակը ամեն երեխայի համար տարբեր է: Առաջին անգամ փոքրիկին կարելի է մերկ թողնել 2-3 րոպե: Սահմանված

Լվացե՛ք միայն ականջախեցիները, բայց ոչ լսանցքը: Ականջի փողը ծածկված է չափազանց մանր, համարյա անտեսանելի մազիկներով, որոնք կուտակված կեղտն ու ծծումբը դանդաղորեն տեղափոխում են դեպի ականջի ելքը: Զգուշորեն մաքրեք ականջածծումբը` հատուկ բամբակյա փայտիկներով:

Աչքերը մաքրվում են արցունքներով, որոնք գոյանում են մշտապես` ոչ միայն այն ժամանակ, երբ երեխան լաց է լինում: Այդ պատճառով առողջ աչքերը լվանալու կարիք չկա:

Որպես կանոն՝ բերանը նույնպես խնամքի կարիք չունի:

Նորածնի եղունգները պետք է կտրել, երբ նա քնած է: Ավելի լավ է օգտագործել հատուկ մանկական մկրատ:

Քիթն օժտված է ինքնամաքրման հիանալի համակարգով: Քթի մեջ կան մանր մազիկներ, որոնք լորձն ու կեղտը հրում են դեպի ելքը, որտեղ դրանք կուտակվում են ավելի երկար մազերի վրա, ինչը խուտուտ է առաջացնում քթի մեջ, և երեխան կամ փռշտում է, կամ էլ տրորում քիթը` ազատվելով կուտակված կեղտից ու լորձից: Լոգանքից հետո երեխային սրբելիս մաքրեք նրա քիթը խոնավ և ոլորված բամբակով: Հնարավորին չափ արագ կատարեք այդ գործողությունը: 

Յուղ և ցանափոշի: Մայրերից շատերը նախընտրում են լողացնելուց հետո օգտագործել ցանափոշի կամ բուսական յուղ: Սակայն իրականում դրա անհրաժեշտությունը չկա /եթե անհրաժեշտ լիներ, բնությունը կհոգար այդ մասին/: Ցանափոշին օգնում է այն դեպքում, երբ երեխանի մաշկը շատ զգայուն է և հեշտությամբ է գրգռվում: Ձեռքի մեջ ցանափոշի լցրեք բարակ շերտով քսեք երեխայի մաշկին` թեթևակի շոյելով նրա մարմինը: Կարելի է օգտագործել ցանկացած մանկական ցանափոշի կամ նույնիսկ հասարակ փոշենյութ`տայկ:

Եթե երեխայի մաշկը չոր է, լավ է օգտագործել բուսական կամ մանկական յուղեր:

Անվտանգության որոշ կանոններ

Երեխային երբեք առանց հսկողության մի թողեք տաշտակի մեջ: Նա կարող է ջուր  կուլ տալ և խեղդվել. Դրա համար բավական է մի քանի վայրկյան և  5 սանտիմետրանոց խորություն:

Մի թողեք երեխային մենակ, երբ բարձր սեղանի վրա փոխում եք շորերը կամ չորացնում նրան: Նա հեշտությամբ կարող է գլորվել:

Երեխային տաշտակի մեջ մտցնելուց անմիջապես առաջ չափեք ջրի ջերմաստիճանը:

Տաշտի մեջ մի դրեք սահող գորգ:

Մինչև փոքրիկին լողացնելը ստուգեք` արդյոք ամուր և հուսալի է դրված տաշտակը:

Անի Ասատրյան

Փոքրիկի կյանքի առաջին վեց ամիսներին նրա միակ սնունդը մայրական կաթն է կամ արհեստական կաթնախառնուրդը: Փոքրիկի քաշի ավելացմամբ, նրա ընդհանուր վիճակով, կղանքի և միզարձակման քանակությամբ կարելի է որոշել`արդյոք նրա սնունդը բավարար է: Փոքրիկին կարելի է կշռել բժշկին այցելության ժամանակ կամ տանը:

3 ամսական երեխան պառկած վիճակում կարողանում է գլուխը պահել, ուսումնասիրել մատիկները, տանել դրանք բերանը, ձայնով ծիծաղել, պառկած վիճակում թեքվել։

Փորձենք պատկերացնել, թե ինչպես են գործում նորածնի զգայարանները:

Փորձենք պատկերացնել, թե ինչպիսին են նոր ծնված մանկիկի առաջին զգացողությունները և տպավորությունները:

Նախ և առաջ պետք է հիշել, որ նորածին մանկիկը այնքան էլ «մաքուր թուղթ» չէ:  Նրա շատ նախընտրություններ պայմանավորված են ներարգանդային տպավորություններով:

Օրինակ, հարպտղային ջրերում, որով շրջապատված է փոքրիկը մոր արգանդում, պարունակվում են մոր հոտի և մայրական կաթի քիմիական տարրերը: Ուստի, փոքրիկը, որ

Մինչև մեկ տարեկան երեխայի հետ խաղալը ոչ միայն ուրախություն է, այլ նաև խաղերն  օգնում են նրան զարգացնել բնության տված կարողությունները: Ուստի ձեր խնդիրն է ստեղծել համապատասխան պայմաններ և օգնել նորածնին բացահայտել ու զարգացնել իր կարողությունները:

Խաղերը, բնականաբար, պետք է համապատասխանեն երեխայի տարիքին: Այն, ինչ նրան հետաքրքրում է կյանքի առաջին ամսում, արդեն 3 ամսականում անգամ նրա ուշադրությունը չի գրավի:

Ստորև կներկայացնենք, թե որ հասակում ինչ խաղեր են համապատասխանում երեխային:

 

Ծննդյան պահին երեխան ոչինչ չգիտի եւ ոչինչ չի հասկանում:  Բայց շատ արագ սովորում է ճանաչել հոտն ու ձայնը այն մարդու, ով  կերակրում է իրեն կամ ով իր գիրկն է առնում: Բայց փոքրիկը, իհարկե, չի գիտակցում, որ այդ մարդն իր մայրն է: Նա անդադար սովորում է, եւ ծնողների աշխատանքը հենց այդ պրոցեսը հեշտացնելն է: Հիշեք, որ փոքրիկի համար ամեն ինչ նոր է եւ վախեցնող, անգամ տակդիր փոխելը:

Մեկ ամսականում փոքրիկը սկսում է փորի վրա պառկած դիրքում գլուխը պահել։ Կյանքի առաջին ամսվա ընթացքում փոքրիկը ծանոթանում է արտաքին աշխարհին: Այս ընթացքում է, որ երեխայի համար շատ կարևոր է մարմնական ու տեսողական շփումը մայրիկի հետ։

Մայրիկներին  հաճախ անհանգստացնող հարցերից են նորածնի մոտ  կրկնվող փսխումները։ Նորածինների մոտ փսխումները համարվում են  լրիվ բնական ֆիզիոլոգիական պրոցես։  Փսխումները տեղի են ունենում այն պատճառով, որ ստամոքսի մկանային և նյարդային համակարգերը, որոնք պատասխանատու են նրա աշխատանքի համար, նորածինների մոտ անբավարար, թույլ են զարգացած։

Կարծում եմ՝ պետք չէ բացատրել ու համոզել, թե ինչքան կարևոր է կրծքի կաթը նորածին երեխայի համար։

Գրեթե բոլոր մայրերը կրծքով կերակրման ընթացքում հանդիպում են տարբեր տեսակի բարդությունների, որոնք պետք է հաղթահարեն, որպեսզի կրծքով կերակրումը մոր համար չդառնա տանջանք, այլ մնա հաճելի և ցանկալի զբաղմունք և՛ մոր, և՛ երեխայի համար։

Հարցերին պատասխանում  է «Շենգավիթ» բժշկական կենտրոնի նորածինների ինտենսիվ թերապիայի բաժանմունքի նեոնատոլոգ Արթուր Ջանազյանը: 

Եթե մոր մոտ  հակամարմինների քանակը բարձր է, դրանք թափանցում են ընկերքի միջով և որպես օտարածին մարմին քայքայում են երեխայի էրիթրոցիտները:  Էրիթրոցիտները քայքայվում են ու այլևս չեն կատարում թթվածին տեղափոխելու իրենց գործառույթը: Հեմոգլոբինը դրանցից դուս է գալիս ու վերածվում բիլիռուբինի: Նման իրավիճակը կոչվում է նորածինների հեմոլիտիկ հիվանդություն:

 

Անեմիայի պատճառով երեխայի մոտ մեծանում է լյարդը և  փայծաղը. դրանք կրկնակի

Երեխայի  առողջ և արագ աճի հիմնական գրավականը լավ մարսողությունն է: Հետևաբար, ծնողների առաջնահերթ մտահոգությունն է՝ երեխաներին կերակրել այնպես, որ մարսողությունն ընթանա սահուն ու առանց խնդիրների:

Հարցերին պատասխանում է  Շենգավիթ բժշկական կենտրոնի նորածինների ինտենսիվ թերապիայի բաժանմունքի նեոնատոլոգ Լուսինե Գրիգորյանը: 

Հարվարդի համալսարանի կենսաբան Դեյվիդ Հեյգը առաջարկել է նոր բացատրություն, թե ինչու նորածինները չեն քնում գիշերը: Նա կարծում է, որ դա էվոլյուցիոն ռազմավարություն է, որի նպատակն այն է, որ տարիքային տարբերությունը երեխաների միջեւ շատ փոքր չլինի: Ինչ է տեղի ունենում, երբ մայրը երեխային ավելի հաճախ է կերակրում գիշերը:

Նորածնային լացկանությունը, որի ծայրահեղ դրսեւորումը կոչում են «կոլիկ», հատուկ է թե տղաներին, թե աղջիկներին: Դա մի տերմին է, որն օգտագործում են՝ նկարագրելու համար երեխայի անկառավարելի լացը առողջ վիճակում: Այն, որպես կանոն, սկսվում է 2-4 շաբաթականում եւ ավարտվում 3-4 ամսականում: